काठमाडौं – वैदेशिक भ्रमणको नाममा नेपाली नागरिकहरूलाई खाडी मुलुकहरूमा अवैध रूपमा पठाएर श्रम शोषण गरिने प्रवृत्ति फेरि त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा मौलाउन थालेको छ। सुरक्षामा कडाइ गरिएको भनिए पनि पछिल्लो समय अध्यागमन कर्मचारी र बिचौलियाबीचको साँठगाँठ बलियो बन्दै गएको प्रमाण भेटिएको छ।
भिजिट भिसाको आवरणमा तस्करी
भिजिट भिसाको नाममा हुने मानव तस्करीका घटनाहरूमा प्रहरीले पटक–पटक अनुसन्धान गरे पनि कारबाही प्रभावकारी हुन सकेको छैन। विशेषगरी यूएई हुँदै कुवेत जान लागेका महिला र पुरुषहरूलाई अध्यागमनका कर्मचारीले गैरकानुनी रूपमा विदेश जान अनुमति दिने गरेका छन्।
कोड वर्ड प्रयोग : महिला ‘एल’, पुरुष ‘एस’
विमानस्थलका केही कर्मचारीले यात्रु पहिचानका लागि ‘कोड वर्ड’ प्रयोग गर्ने गरेको पत्ता लागेको छ—जसमा महिलाका लागि ‘एल’ र पुरुषका लागि ‘एस’ प्रयोग हुन्छ। यस संकेतको आधारमा यात्रु छुट्याइने र तिनबाट मनपरी रकम असुल्ने गरिएको छ। प्रहरीले हालै गरेको अनुसन्धानमा एक महिलाबाट ४० हजार र एक पुरुषबाट २० हजार रुपैयाँसम्म असुलिएको भेटिएको छ।
यस्ता महिला यात्रुहरूलाई घरेलु कामदारका रूपमा खाडी मुलुकमा पुर्याइन्छ, जहाँ उनीहरूको श्रम शोषण र जीवनस्तर अत्यन्त दयनीय हुने गरेको छ। मानव बेचबिखन ब्युरोको तथ्यांकअनुसार, भिजिट भिसामा विदेश गएका ४७ महिला अझैसम्म नेपाल फर्किएका छैनन्।
पुराना अनुहार, नयाँ सेटिङ
यसअघि पनि केही अध्यागमन कर्मचारीले बिचौलियासँग मिलेर नागरिकहरूलाई अवैध रूपमा विदेश पठाएको प्रमाण भेटिएको थियो। २०८० मंसिरमा अध्यागमन अधिकृत नरबिर खड्कासहित ९ जनाविरुद्ध नक्कली कागजात प्रयोग गरी भिजिट भिसा जारी गराएको अभियोगमा मुद्दा परेको थियो। तीमध्ये अधिकांशले सफाइ पाएर फेरि विमानस्थलमै काम गरिरहेका छन्।
ट्र्याकिङ प्रणालीको अभाव
नेपाल सरकारको अध्यागमन विभागसँग विदेश जाने यात्रुको एकीकृत तथ्यांक त छ, तर उनीहरू फर्किए वा फर्किएनन् भन्ने विवरण ट्र्याक गर्ने प्रणाली छैन। सूचना अधिकारी टीकाराम ढकालका अनुसार, २०२४ मा भ्रमण र तीर्थयात्राका लागि १ लाख ५९ हजार ४३ पुरुष र १ लाख १५ हजार ३५६ महिला विदेश गएका थिए। तर फर्किएका यात्रुको ठोस विवरण विभागसँग छैन।
६ बुँदे निर्देशन प्रभावहीन
गृहमन्त्रालयले भिजिट भिसाको दुरुपयोग रोक्न २०८० माघ १० बाट लागू गरेको ६ बुँदे निर्देशन पनि प्रभावकारी बन्न सकेन। निर्देशनअनुसार यात्रुले दुईतर्फी टिकट र ५ सय अमेरिकी डलर बराबरको सटही प्रमाण पेस गर्नुपर्ने थियो। तर बिचौलिया र कर्मचारीको मिलेमतोमा एकतर्फी टिकट र नक्कली सटही छापका आधारमा अनुमति दिइन्छ।
निगरानी हटेपछि सेटिङ बढ्यो
मानव बेचबिखन नियन्त्रण ब्युरोका प्रहरीहरू पहिले विमानस्थलमा खटाइएका थिए। उनीहरूले शंकास्पद यात्रु र कागजातको निगरानी गर्थे। तर हाल उनीहरूलाई विमानस्थल प्रमुखकै सक्रियतामा हटाइएको छ, जसले गर्दा सेटिङको चलन बढेको देखिन्छ।
प्रविधि र कानुनी कमजोरी मूल कारण
विश्लेषकहरू भन्छन्, अध्यागमन विभागमा प्रविधिको अभाव, कर्मचारी मूल्याङ्कनको कमजोरी, र प्रभावकारी निगरानी संयन्त्रको अभावले यस्तो तस्करी बढाएको हो। यदि तत्काल सुधार नगरिए भिजिट भिसाको नाममा हुने मानव तस्करी अझ भयावह बन्ने चेतावनी उनीहरूले दिएका छन्।
